FAQ medisch-specialistische zorg
1. Hoeveel medisch specialisten zijn er in Nederland?
De Federatie Medisch Specialisten staat voor 23.000 medisch specialisten in ziekenhuizen en instellingen. Dit zijn medisch specialisten die lid zijn van een van de 32 wetenschappelijke verenigingen die de Federatie vormen. Bij de Federatie zijn uitsluitend medisch specialisten aangesloten die praktiseren. Er zijn volgens de Registratiecommissie Geneeskundig Specialisten (RGS) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) in totaal ruim 27.000 medisch specialisten in Nederland geregistreerd. Hier zijn ook medisch specialisten meegerekend die niet-praktiseren.
Er werken zo’n 5.000 medisch specialisten in universitaire centra - hiervan zijn er 7 in Nederland. Van de medisch specialisten die werken in algemene ziekenhuizen en categorale instellingen (revalidatie-instellingen, radiotherapeutische instituten, oogziekenhuis Rotterdam etc.) zijn er twee ‘varianten’: je kunt werken in dienst van het ziekenhuis, of vrijgevestigd zijn. Zo’n 5.500 medisch specialisten werken in dienstverband, en 7.000 in vrij beroep. Dan is er nog een groep van 2.000 medisch specialisten die werken in ggz-instellingen. Tot slot zijn er nog 2.500 medisch specialisten die werken in een zelfstandig behandelcentrum of privékliniek. Van alle medisch specialisten werkt ongeveer 70% in loondienst bij een ziekenhuis of instelling en 30% werkt als vrijgevestigd medisch specialist. In algemene ziekenhuizen werkt 35% van de medisch specialisten in dienstverband, 65% is vrij beroepsbeoefenaar. In umc’s werken alle medisch specialisten in dienstverband.
2. Waar werken medisch specialisten?
Medisch specialisten kunnen werken in een algemeen ziekenhuis, in een universitair medisch centrum, in een categorale instelling of zelfstandige kliniek. Een medisch specialist kan ook als zzp’er werken. Er zijn 69 ziekenhuisorganisaties in Nederland, waarvan 7 universitaire ziekenhuizen zijn.
Lees meer over cijfers in de ziekenhuiszorg.
3. Hoe word je medisch specialist?
De studie Geneeskunde duurt zes jaar en bestaat uit een bachelor- en masterdeel. Tijdens deze studie doet de student praktijkervaring op via coassistentschappen. Na een succesvolle afronding ben je basisarts en moet je je specialiseren. Tijdens deze vervolgopleiding werk je als arts in opleiding (aios) in een opleidingsinstelling, zoals een ziekenhuis. Er zijn in Nederland 28 medisch-specialistische vervolgopleidingen, en deze duren gemiddeld vier tot zes jaar, afhankelijk van het specialisme en het tempo van de aios. De inhoud van de medisch-specialistische vervolgopleidingen wordt per specialisme vormgegeven door de betreffende wetenschappelijke vereniging. Zij zijn daarbij gebonden aan de regelgeving van het College Geneeskundige Specialismen (CGS). De meer gedetailleerde uitwerking van de opleiding is per specialisme beschreven in een landelijk opleidingsplan. Opleider (een medisch specialist) en aios maken op basis hiervan samen een individueel opleidingsplan.
4. Hoe houdt een medisch specialist zijn/haar kennis op peil?
Medisch specialisten moeten zijn ingeschreven in het Specialistenregister. Registratie vindt plaats voor een periode van maximaal vijf jaar, daarna moeten medisch specialisten herregistreren om aan te tonen dat ze beschikken over voldoende deskundigheid in het eigen vakgebied. De eisen voor herregistratie zijn streng. Naast accreditatiepunten (gemiddeld 40 per jaar van in totaal 200 per 5 jaar) voor deskundigheidsbevorderende activiteiten moet een medisch specialist ook een bepaald aantal uur patiëntgebonden zorg leveren én deelnemen aan het visitatieprogramma. Werkzaamheden mogen niet langer dan twee jaar onderbroken zijn. Bekijk alle eisen op de website van de KNMG.
5. Wat is de functie van medisch-specialistische richtlijnen?
Een medisch-specialistische richtlijn is gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten en ervaringen van artsen en patiënten. Met richtlijnen kunnen medisch specialisten hun behandelkeuzes beter onderbouwen en dat leidt tot betere zorguitkomsten. De keuze voor een behandeling is dankzij medisch-specialistische richtlijnen minder afhankelijk van de persoonlijke inschatting van de arts: er is één landelijk advies. Je wilt als patiënt immers dezelfde zorg krijgen in Groningen als in Maastricht. Een richtlijn geeft algemene aanbevelingen, maar voor elke patiënt is zorg op maat nodig. Arts en patiënt beslissen samen over de behandeling. Richtlijnen zijn dus geen wetten; ze vormen de beroepsstandaard. Een arts mag van een richtlijn afwijken en in sommige omstandigheden wordt dit zelfs verwacht. In alle gevallen moet de medisch specialist dit duidelijk motiveren in het dossier van de patiënt. Op www.richtlijnendatabase.nl van de Federatie zijn alle richtlijnen in de medisch-specialistische zorg te vinden. Het Kennisinstituut van de Federatie ondersteunt wetenschappelijke verenigingen bij richtlijnenontwikkeling.
6. Waar vind ik betrouwbare behandelinformatie voor patiënten?
Thuisarts.nl is een online gezondheidsplatform waar betrouwbare en onafhankelijke informatie over klachten en ziekten voor een breed publiek beschikbaar wordt gesteld. De informatie wordt samengesteld door huisartsen en medisch specialisten. Het Nederlands Huisartsen Genootschap werkt hiervoor samen met het Kennisinstituut van de Federatie Medisch Specialisten en Patiëntenfederatie Nederland. De informatie op Thuisarts.nl is gebaseerd op de bestaande wetenschappelijke richtlijnen voor huisartsen en medisch specialisten. Patiëntenverenigingen en wetenschappelijke verenigingen maken hier samen begrijpelijke teksten van voor het brede publiek.
7. Hoe kunnen patiënten zich voorbereiden op een gesprek met een medisch specialist?
De website www.begineengoedgesprek.nl geeft heldere tips waarmee mensen zich kunnen voorbereiden op hun doktersafspraak, bijvoorbeeld met het stellen van de ‘3 goede vragen’. Met de tips op de website wordt een goed gesprek in de spreekkamer gemakkelijker. Zorgprofessionals kunnen op begineengoedgesprek.nl terecht voor handige instrumenten en materialen om samen beslissen makkelijker te maken. Bekend is dat samen beslissen door arts en patiënt effect heeft. Behandelingen slaan beter aan en patiënten zijn meer tevreden en trouwer aan hun behandeling als zij worden betrokken bij de beslissing. Om tot de beste zorg te komen, hebben arts en patiënt elkaar nodig. Patiënten vertellen over hun klachten en hun persoonlijke situatie. Dokters bespreken de medische voor- en nadelen van verschillende behandelopties. Samen komen ze tot de oplossing die het beste bij de patiënt past. Behandelingen worden hierdoor effectiever.
8. Wat is het medisch beroepsgeheim?
Het medisch beroepsgeheim bestaat uit een zwijgplicht en een verschoningsrecht. De zwijgplicht verplicht de medisch specialist om te zwijgen over alles wat hem door de patiënt is toevertrouwd. Het gaat dus daarbij niet alleen om medische gegevens, maar ook om andere informatie die uit de relatie met de patiënt naar voren komt. Het verschoningsrecht is het recht waarop een beroepsbeoefenaar met een medisch beroepsgeheim zich kan beroepen om niet te hoeven spreken tegenover politie of justitie of de rechter. Een opzettelijke schending van het medisch beroepsgeheim is strafbaar. Lees meer op de website van de KNMG.
9. Waar vind ik informatie over de gedragsregels in ziekenhuizen en instellingen?
Het is belangrijk dat artsen, verpleegkundigen en andere zorgverleners werken in een veilige omgeving. De Federatie vindt, net als de KNMG, dat het belangrijk is dat artsen elkaar aanspreken op ongewenst gedrag. Een open, toetsbare opstelling en leren van kritiek, resulteert in kwalitatief goede en veilige zorg. Een concrete leidraad vormt het KNMG-basisdocument Optimaal functioneren. Een andere belangrijke leidraad voor het handelen van artsen zijn de KNMG-gedragsregels.
10. Waar kan ik zien of medisch specialisten vergoedingen ontvangen van de farmaceutische industrie?
Het Transparantieregister Zorg van het ministerie van VWS is zeven jaar geleden opgezet om betalingen van de industrie aan zorginstellingen, artsen en patiëntenverenigingen voor iedereen zichtbaar te maken. Elke gift boven de € 500,- moet door de industrie gemeld worden bij het Transparantieregister Zorg. Vergoedingen voor medisch wetenschappelijk onderzoek staan niet in het transparantieregister. Volgens de Stichting Code Geneesmiddelenreclame (CGR) zijn patiënten erbij gebaat dat artsen, zorginstellingen en patiëntenorganisaties samenwerken met geneesmiddelenbedrijven en leveranciers van medische hulpmiddelen, omdat die contacten leiden tot medische vooruitgang en betere zorgverlening.
11. Wat staat er in het visiedocument Medisch Specialist 2025?
In 2025 behoort de Nederlandse medisch-specialistische zorg aantoonbaar tot de meest innovatieve, doelmatige en kwalitatief beste zorg. Als gevolg hiervan wordt de Nederlandse zorg, net als watermanagement, een internationaal voorbeeld. Patiënten en medisch specialisten van overal ter wereld zullen hiervan profiteren Dat is onze ambitie. In het visiedocument ‘Medisch Specialist 2025’ staat beschreven hoe medisch specialisten die ambitie willen verwezenlijken. Vier thema’s staan centraal: de unieke patiënt en de moderne medisch specialist, richting netwerkgeneeskunde, betrokken bij gezondheid en gedrag, voorop in vernieuwing. De visie is het fundament onder de (beleids)afspraken die we maken met alle andere partijen in de medisch-specialistische zorg om deze van hoge kwaliteit, betaalbaar en toegankelijk te houden. In 2023 zijn we het traject Medisch Specialist 2035 gestart, meer informatie vind je op onze speciale themapagina.
12. Waarom is de toenemende administratielast zo’n groot probleem?
Uit onderzoek is gebleken dat 40% van de tijd van een medisch specialist wordt besteed aan administratie. Tijd die een medisch specialist liever aan zijn of haar patiënten zou willen besteden. Samen met andere partijen werkt de Federatie dan ook aan duurzame oplossingen om de administratielast terug te dringen. De regeldruk in de zorg is een groot probleem. De Federatie participeert in het programma (Ont)Regel de zorg van het ministerie van VWS wat betreft de medisch-specialistische zorg. Op onze website staat een uitgebreid overzicht van onze acties om de administratielast terug te dringen.
13. Wat is passende zorg en de juiste zorg op de juiste plek?
Passende zorg is zorg die van hoge kwaliteit is, voor elke Nederlander toegankelijk, en tegelijkertijd ook betaalbaar. Willen we de patiënt de best passende zorg ook in de toekomst blijven bieden, dan is een transformatie van de zorg noodzakelijk. Want de zorgvraag blijft stijgen en wordt steeds complexer. Technologische ontwikkelingen gaan razendsnel. Budgetten staan onder druk en we komen steeds vaker bedden en handen tekort. ‘Passende zorg’ is als term in 2020 geïntroduceerd door het Zorginstituut Nederland (ZiNL) en de NZa. Er zijn vijf principes van passende zorg, deze vormen de basis van het Integraal Zorgakkoord en geven een richting aan de uitwerking ervan. Juiste zorg is op de juiste plek is één van die principes en heeft als doel de zorg zo dichtbij mogelijk bij de patiënt aan te bieden: dichtbij waar dat kan en verder weg als dat nodig is.
14. Wat houdt het project ‘gezond en veilig werken’ in?
Hoe fitter en gezonder de dokter, hoe beter en veiliger de patiëntenzorg. De Federatie zet zich daarom samen met de LAD in voor een gezonde en veilige werkomgeving voor iedere medisch specialist. Zo agenderen wij bijvoorbeeld gezond en veilig werken bij de werkgever en aan cao-tafels, en adviseren we medisch specialisten over hun rechten en plichten. Het gaat dan bijvoorbeeld om het maken van afspraken over het verminderen van de werkdruk en de regeldruk. Daarnaast hebben we in het Hoofdlijnenakkoord duidelijke afspraken gemaakt over gezond en veilig werken. Lees meer op onze themapagina.
15. Waarom participeert de Federatie in het programma Zorgevaluatie en Gepast gebruik?
Zorgevaluatie is klinisch evaluatieonderzoek naar de effectiviteit van bestaande zorg. Het draagt bij aan de informatie die nodig is om in de spreekkamer samen met de patiënt die best passende keuzes te kunnen maken. De Federatie is aanjager van het programma Zorgevaluatie en Gepast gebruik omdat wij zorgevaluatie een structureel onderdeel van het medisch-specialistisch kwaliteitsbeleid willen maken. De implementatie van de uitkomsten van zorgevaluatie helpt bovendien de zorg kwalitatief goed, toegankelijk en betaalbaar te houden. Lees meer op de website www.zorgevaluatiegepastgebruik.nl.
16. Hoe wordt de medisch-specialistische zorg bekostigd?
De kosten van de medisch-specialistische zorg bedragen zo’n 28 miljard euro. Dit bedrag wordt opgebracht door ziektekostenpremies, het eigen risico en belastingen. Dit is ook het budget voor zorgverzekeraars en zorgaanbieders om het proces voor de zorginkoop starten: zorgverzekeraars kopen hun zorg vooraf in via contracten met onder andere ziekenhuizen. De raden van bestuur van de ziekenhuizen onderhandelen met de zorgverzekeraars over deze contracten. Vervolgens maken de raden van bestuur budget-financieringsafspraken met de msb's (zie vraag 22).
Ziekenhuizen declareren vervolgens voor de geleverde zorg aan de verzekeraar. De zorgverzekeraar controleert de facturen en gaat over tot betaling. Wordt het budget overschreden, dan kan de overheid zorgaanbieders achteraf korten. Binnen de medisch-specialistische zorg is het macrobeheersinstrument (MBI) hiervoor vastgesteld.
De overheid, zorgverzekeraars, ziekenhuizen, patiëntenorganisaties, verpleegkundigen en medisch specialisten hebben afspraken gemaakt om kosten van de medisch-specialistische zorg te beperken.
17. Wat is een dbc?
Medisch specialisten registreren de diagnose, behandeling en kosten in een zogenaamde Diagnose Behandel Combinatie (dbc). Deze dbc’s staan voor alle mogelijke diagnosen, behandelingen en de kosten daarvan. Er zijn ruim 4.500 dbc’s en elke dbc heeft een eigen prijs. De prijs van een dbc is gebaseerd op een gemiddelde van de geleverde zorg en de bijbehorende gemiddelde zorgkosten. Niet iedere scan, consult of verpleegdag wordt apart in rekening gebracht; het gaat om een gemiddelde van alle patiënten met dezelfde dbc. Ziekenhuizen declareren de dbc’s bij de zorgverzekeraar. Lees meer op onze themapagina Registreren dbc.
Bekijk de video ‘Betalen van ziekenhuiszorg’ van de NZa.
18. Hoeveel verdient een medisch specialist?
Het gemiddelde salaris van een medisch specialist in dienstverband is volgens de recensie cijfers van het CBS 166.700 euro. Het jaarsalaris van een vrij beroepsbeoefenaar bedraagt 172.700 euro. Van alle medisch specialisten werkt ongeveer 70% in dienstverband en 30% in vrij beroep. Alle medisch specialisten die in een umc werkzaam zijn, werken in dienstverband. In algemene ziekenhuizen werkt het merendeel, 65%, als vrij beroepsbeoefenaar en 35% werkt in dienst van een algemeen ziekenhuis. Bekijk ook de factsheet Feiten en cijfers medisch specialistische zorg.
19. Hoeveel uur werkt een medisch specialist gemiddeld per week?
Volgens de Arbeidsvoorwaarden Medisch Specialisten (AMS) werkt een medisch specialist in dienstverband van een algemeen ziekenhuis fulltime gemiddeld 45 uur per week, zonder diensten. Mét diensten mag dit uitlopen tot 55 uur gemiddeld per week. Volgens de Cao UMC werken medisch specialisten in academische ziekenhuizen gemiddeld 40 uur, met een uitloop naar 48 uur gemiddeld per week zonder diensten. Mét diensten kunnen zij ook 55 uur gemiddeld per week werken. Het aantal uren dat een medisch specialist in vrij beroep werkt, is vergelijkbaar met de uren die een medisch specialist in dienstverband werkt. Onder diensten wordt verstaan de werkzaamheden die een medisch specialist verricht in de avond, de nacht en in het weekend. Tijdens avond-, nacht- en weekenddiensten wordt gewerkt indien en voor zover de acute patiëntenzorg dit noodzakelijk maakt. Echter, in de praktijk werken medisch specialisten meer uren. Werkweken van zestig uur zijn geen uitzondering.
20. Welke cao’s zijn er voor medisch specialisten?
Medisch specialisten die werken in dienstverband van een universitair medisch centrum – hiervan zijn er 7 in Nederland – vallen onder de Cao UMC. Voor medisch specialisten in dienst van een algemeen ziekenhuis geldt de Arbeidsvoorwaardenregeling Medisch Specialisten (AMS), die voortvloeit uit de Cao Ziekenhuizen. De Landelijke vereniging van Artsen in Dienstverband (LAD) voert de onderhandelingen voor deze cao’s.
Lees meer op onze themapagina cao.
21. Wat is een medische staf?
Een medische staf bestaat voornamelijk uit de medisch specialisten die in het ziekenhuis werken. Daarnaast kunnen ook externe medisch specialisten aan de staf verbonden zijn. De kerntaak van een medische staf is het bewaken van de kwaliteit en de veiligheid van de medisch-specialistische zorg in het ziekenhuis. Een medische staf heeft vaak een ‘stafbestuur’ die overlegt met de raad van bestuur. Elk ziekenhuis heeft een medische staf.
22. Wat is een medisch specialistisch bedrijf?
Een msb is een vereniging van medisch specialisten die werken in vrij beroep. Deze vereniging is een samenwerkingsovereenkomst aangegaan met de raad van bestuur in een algemeen ziekenhuis. Er zijn zo’n 70 msb’s in Nederland. Met de msb’s hebben raden van bestuur één duidelijke overlegpartner. De raden van bestuur maken met de msb’s onder andere afspraken over de te leveren zorg en het budget. Uit meerdere onderzoeken blijkt dan ook dat de samenwerking in de ziekenhuizen professioneler is geworden sinds de invoering van de msb’s, en er betere afspraken worden gemaakt over de kwaliteit van zorg.
23. Wat is een vmsd?
Vmsd staat voor vereniging medisch specialisten in dienstverband. Net als bij msb’s verenigt een vmld medisch specialisten - in dit geval werkzaam in dienstverband van een algemeen ziekenhuis - zodat zij een betere positie hebben ten opzichte van de raad van bestuur. Er zijn zo’n 65 vmsd’s. De Federatie en de Landelijke vereniging van Artsen in Dienstverband (LAD) ondersteunen medisch specialisten in dienstverband bij het oprichten van een vmld - en daardoor bij het versterken van hun positie in het ziekenhuis. Zo hebben de Federatie en de LAD een toolkit en training ontwikkeld.
24. Hoe zijn medisch specialisten werkzaam in ggz-instellingen georganiseerd?
De Federatie zet zich in om ervoor te zorgen dat medisch specialisten in de ggz hun positie versterken. Dat doen we in nauwe samenwerking met de LAD en één van onze grootste leden, de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP). De NVvP vertegenwoordigt zo’n 3.500 psychiaters. Samen hebben we een positioneringsnota geschreven met aanbevelingen, ondersteunen we medisch specialisten bij het oprichten van een medische staf in een ggz-instelling, en zitten we voor hen aan de onderhandelingstafel voor een goede cao.
Lees meer op onze themapagina GGZ.