Regie over je opleiding: ‘Nee heb je, ja kun je krijgen’
Weten wat voor dokter je wilt worden, kansen grijpen én creëren en de ruimte geven aan de ontwikkelwensen van de aios. Dat waren de belangrijkste boodschappen van de achttien sprekers aan de ruim 1.000 deelnemers tijdens het Opleiden 2025 webinar Ruimte voor de nieuwe dokter. Want alleen dan krijgen nieuwe dokters de kans zich optimaal voor te bereiden op het leveren van de beste patiëntenzorg en worden ze ook de dokter die zij graag willen worden.
Jan van Lith, gynaecoloog hield een krachtig betoog over het belang van het hebben van een bredere scope. ‘Richt je als dokter niet alleen op vakinhoudelijke kennis en vaardigheden, kijk ook naar rollen als zorgvernieuwer en zorgorganisator. Gezondheid en zorg worden meer en meer als productieproces benaderd. Denk aan inkoop van zorgverzekeraars en productieafspraken in ziekenhuizen. Vooraf wordt afgesproken wat de dokter komend jaar gaat doen. Mijn vrees is dat dit leidt tot een verschuiving van de rol van de dokter van professional naar productiemedewerker. Terwijl de dokter juist de ruimte moet pakken om voorop te gaan in vernieuwing, samen met de patiënt, om de toekomst van de zorg vorm te geven.’
Zelfinzicht: waar sta ik en waar wil ik naartoe?
De opleiding is de sleutel tot verandering. Maar die zit wel al propvol. Hoe maak je dan ruimte voor actuele thema’s zoals preventie, samen beslissen, interprofessioneel samenwerken en innovatie en e-health? Dat begint bij de aios zelf, volgens Marijke van Dijk, patholoog. ‘Maak met bijvoorbeeld het self-assessment samen beslissen helder: waar sta ik en waar wil ik naartoe met dit thema?’ Zelfinzicht en reflectie helpen om de regie te nemen in je opleiding. ‘Spar met zoveel mogelijk mensen over jouw opleiding’, adviseerde Loes van Boxmeer, aios neurologie. ‘Specialisten, andere aios, partner, familie, vrienden. Mensen die je goed kennen zullen herkennen wanneer jouw vuurtje gaat branden en waar je keuzes in kan maken.’
Goed gesprek tussen aios en opleider
Is je richting eenmaal helder, dan is het zaak om kansen te grijpen. Die liggen voor het oprapen. Op de website van de Federatie staan bijvoorbeeld materialen klaar, ontwikkeld vanuit Opleiden 2025, om in je opleiding aan de slag te gaan met actuele thema’s. Zelf kansen creëren kan ook. Misschien zie je binnen of buiten jouw opleidingsregio een training of stage die past bij jouw ontwikkeldoel. Kansen grijpen en creëren komt in beide gevallen neer op een goed gesprek met je opleider. ‘Nee heb je, ja kun je krijgen. Ook bij mij kon er meer dan ik aanvankelijk voor mogelijk hield’, vertelde Julia d’Hooghe, aios longgeneeskunde. Het kan helpen om rekening te houden met de win-winsituatie: een ontwikkeldoel dat niet alleen voor jou, maar ook voor de afdeling iets oplevert.
Ruimte geven aan ontwikkelwensen
Aan opleiders de taak om aios ruimte te geven. Niet makkelijk, binnen de krappe kaders van opleidingsduur en productienormen, wel mogelijk. Van Dijk: ‘Ik denk dat het allerbelangrijkste is om de individuele opleidingsplannen centraal te stellen en met aios en opleidingsgroep creatief na te denken over mogelijkheden om ontwikkelwensen zo geïntegreerd mogelijk aan te bieden. Dat betekent zo dicht mogelijk bij de praktijk en liefst met een verantwoordelijke rol voor de aios. Bedenk ook dat we ongemerkt al heel veel doen op deze gebieden. Net een beetje meer expliciete aandacht kan ons een mooie stap verder brengen.’
Vakoverstijgende onderwijsmiddelen beschikbaar
Ook de digitale leeromgeving die de Federatie faciliteert voor de wetenschappelijke verenigingen kan bijdragen aan individuele ontwikkeldoelen. Op dit platform staan onder meer onderwijsmiddelen van wetenschappelijke verenigingen die gaan over vakoverstijgende kennis en vaardigheden. Denk daarbij aan onderwerpen als medisch leiderschap en doelmatigheid. Maar binnen Opleiden 2025 zijn veel meer uiteenlopende praktische, morgen te gebruiken handreikingen, rapportages en ervaringsverhalen ontwikkeld voor een verscheidenheid aan actuele thema’s. Bijvoorbeeld de werkvormenbundel interprofessioneel opleiden in de zorg. Voor opleiders en aios die meer aan de slag willen met interprofessioneel opleiden. Daarin staan praktische manieren beschreven om dit urgente thema te verweven in de opleiding en daarmee een stap te zetten naar meer samenwerking op de werkvloer.
Initiatieven interprofessioneel samenwerken
Een goed voorbeeld van interprofessioneel samenwerken is het initiatief Buitengewoon baanbrekend, waarin aios kindergeneeskunde meedraaien in de spreekkamer van de aios huisartsgeneeskunde en vice versa. Rosalin van Schie, huisarts en docent huisartsgeneeskunde: ‘Interprofessioneel leren samenwerken gebeurt nog zelden bewust en wederkerig. Uit onderzoek blijkt dat deelnemende aios inzichten opdoen en meer begrip en waardering krijgen voor de eigen en andermans professionele identiteit en rol. Ze voelen zich meer een team over de grenzen heen en proberen meer aansluiting te zoeken bij elkaar. Ja, interprofessioneel leren samenwerken kost tijd. Maar het belang om de kwaliteit van patiëntenzorg te waarborgen en werkplezier van zorgprofessionals te vergroten is zo groot dat hier in de opleiding tijd voor moet worden vrijgemaakt.’
Gedegen veranderkundige aanpak
Fedde Scheele, gynaecoloog, drukte opleiders op het hart om een gedegen veranderkundige aanpak te hanteren. ‘Ik vind dat een werkvorm waarin verschillende aios elkaar ontmoeten de standaard zou moeten zijn. Maar bedenk ook dat opleiden decennialang volgens bepaalde routines is gegaan. Als je wilt veranderen, ga je routines omgooien die mensen letterlijk in hun lijf hebben zitten. Bovendien, als je het te grootschalig doet, gaat de bedrijfsvoering piepen en kraken. Ga met elkaar - vakgroep en management - om de tafel zitten om te bespreken op welke schaal je zo’n werkvorm redelijkerwijs kunt invoeren. En maak zichtbaar wat de werkvorm de afdeling kan opleveren: matige communicatie tussen huisarts en specialist zorgt voor verwijzingen waarvan 30 procent onrechtmatig is. Als je het slim formuleert, krijg je ook mensen in de bedrijfsvoering mee. Dan gaan panelen bewegen.’
Opleidingsstructuur met ruimte voor brede oriëntatie
Wat ook beweging in de opleiding gaat brengen is een nieuwe opleidingsstructuur. Een structuur die onder andere ruim baan biedt aan netwerkgeneeskunde, een goede balans tussen generalisten en subspecialisten en aandacht voor de werk-privébalans. Ideeën hierover staan beschreven in de schets van de vernieuwde opleidingenstructuur. ‘Hiermee willen we met de betrokken partijen de discussie aangaan om meer basisartsen te winnen en behouden voor de ziekenhuiszorg en de basis te leggen voor netwerkzorg’, vertelde internist Paetrick Netten. ‘We willen het in de structuur van de opleiding mogelijk maken dat artsen zich breed oriënteren en de ruimte krijgen om de vraag te stellen: wat voor dokter wil ik zijn, wat past bij me?’
Buiten de gebaande paden denken
‘Nu ik wat meer aan het einde van mijn opleiding zit, zie ik nog duidelijker de kansen voor aios om zelf de opleiding meer vorm te geven’, zei Anu ter Haar, aios kindergeneeskunde. Zij was als oud-bestuurslid van De Jonge Specialist nauw betrokken bij Opleiden 2025. ‘Het belangrijkste daarbij is wel dat je als aios van de opleidingsgroep daar ruimte en tijd voor krijgt, dat ze erachter staan dat je ook met niet-klinische taken aan de gang gaat. Niet in je vrije tijd, maar als onderdeel van je opleiding. Denk niet te groot en start met iets kleins, niet alles hoeft, maak keuzes. En kijk ook een beetje buiten de gebaande paden: is je dagindeling optimaal en echt nodig, of is er tijd te maken om je ook met andere onderwerpen bezig te houden dan de medisch-inhoudelijke?’
Pak de kansen
Kinderarts Hein Brackel, bestuurslid Federatie portefeuille opleiding sloot het webinar af door aios een hart onder de riem te steken. ‘Je bent maar één keer in opleiding en je kunt niet alles doen. Maar de kansen liggen er, voor aios en voor opleiders. Dus nogmaals: denk na over wat voor dokter je wilt zijn en maak keuzes. Opleiders moedig ik aan om aios te faciliteren zich te ontwikkelen in nieuwe thema’s. De Federatie draagt hierin zijn steentje bij met de hulpmiddelen die ontwikkeld zijn in het kader van Opleiden 2025. Misschien zijn die thema’s ook nieuw voor sommige opleiders zelf. Tegen hen zou ik willen zeggen: kom uit je comfortzone. Besef dat je niet alles in één keer kunt doen, dan verdrink je. Begin er gewoon aan en ontdek hoe leuk het is om aios te helpen om zich breder te ontwikkelen en daar als opleidingsgroep ook van te leren!’
