‘We moeten af van het vingerwijzen en beschuldigen’

DOSSIER PREVENTIE

Eric Hazebroek is bariatrisch chirurg bij Vitalys, kliniek tegen overgewicht, onderdeel van Rijnstate en buitengewoon hoogleraar Nutrition and Obesity Treatment aan Wageningen University & Research (WUR). Hij doet onderzoek naar behandelmethodes die leefstijl, medicijnen of een operatie combineren. Resultaten van eerdere studies zijn veelbelovend, maar voor échte preventie zullen we uiteindelijke onze leefomgeving moeten veranderen. ‘Op elke straathoek is een snackbar te vinden, daar moeten we echt iets aan doen.’

Dossier Preventie

Als een patiënt bij jou komt, heeft preventie dan al gefaald?
‘In feite wel. Ik zie mensen voor een maagverkleiningsoperatie. Vaak hebben ze al een hele geschiedenis achter de rug van intensief diëten, daardoor afvallen en vervolgens juist weer méér aankomen. Dan zijn de processen in het lichaam vaak al dusdanig verstoord dat een meer drastische oplossing nodig is. Simpel gezegd: als je eenmaal 140 kilo weegt, is het lastig om met alleen leefstijlaanpassing de kilo’s er blijvend af te houden.

Die operatie moet je overigens niet zien als een quick fix, daar gaat een heel begeleidingstraject mee gepaard waarin patiënten een nieuwe en 
gezonde leefstijl aangeleerd wordt. Het eerste jaar na de operatie zie je dat mensen flink afvallen, daarna stabiliseert het gewicht zich en komen ze weer iets aan, dat is normaal. Juist dan is een gezonde leefstijl heel belangrijk.’ 

Kan het ook zonder operatie, dus met alleen aanpassingen in de leefstijl?
‘Soms lukt afvallen goed door gezonder te eten en meer te bewegen. Vaak zien we bij mensen met ernstig overgewicht en (morbide) obesitas 
dat er meer nodig is. Een maagverkleinende operatie is tot nu toe de enige bewezen effectieve oplossing op de lange termijn.

We proberen bij Vitalys/Rijnstate nu een behandelmethode te ontwikkelen voor de groep die niet in aanmerking komt voor een operatie – of geen operatie wil. Die behandeling bestaat uit medicatie in combinatie met een leefstijlprogramma. Resultaten van eerdere studies zijn veelbelovend en wijzen uit dat mensen met dit medicijn in combinatie met een leefstijlprogramma van een jaar acht tot twaalf procent van hun gewicht verliezen. Wij bieden zelf een traject van twee jaar. Ons onderzoek moet uitwijzen of deze combinatie betere resultaten biedt en behoud van gewichtsverlies op langere termijn.’

Wat zijn de oorzaken van obesitas?
‘Sommige mensen hebben al hun hele leven een ongezonde leefstijl en weten eigenlijk niet beter. Toch vind ik “ieder pondje gaat door het mondje” veel te gemakkelijk gedacht. Er zijn naast leefstijl vele oorzaken die aanleiding geven voor het ontwikkelen van overgewicht en obesitas, zoals hormonale invloeden en stress. En uiteraard zijn er ook genetische invloeden. Denk maar aan je eigen lagereschoolklas: je hebt mensen die van kinds af aan forser van postuur zijn. Net zoals je ongeveer kunt uitrekenen hoe lang iemand gaat worden, weet je ook een beetje wie er te zwaar wordt. Diegene kan daar maar in bepaalde mate iets aan doen.’  

Maar als we aan die aanleg niets kunnen doen, waar dan wel te beginnen?
‘Uiteindelijk zullen we toch onze leefomgeving moeten veranderen. Dat heeft meer effect dan wat wij als medisch specialisten kunnen doen. Ga maar eens de stad in of een willekeurig dorp … op elke hoek is een snackbar te vinden. Daar moeten we echt iets aan doen. Voor bijvoorbeeld sportkantines, benzinestations maar ook ziekenhuizen geldt hetzelfde: ongezonde producten zijn vaak meer aanwezig en makkelijker te verkrijgen dan het gezonde aanbod. Je zult maar vrachtwagenchauffeur zijn. Dan heb je al een zittend beroep, probeer maar eens langs de snelweg iets gezonds te kopen.’ 

Dus het ligt niet aan de mensen zelf? Dit klinkt als rokers die de sigarettenfabrikant de schuld geven.
‘Inderdaad zijn er veel overeenkomsten tussen slecht eten en roken. Het belangrijke verschil is dat je met roken in principe helemaal kunt stoppen – of er niet aan beginnen. Maar een mens móét eten. Ons eetgedrag is deels het gevolg van een maatschappelijke ontwikkeling waarbij ongezonde producten, rijk aan vet en suikers, de overhand hebben gekregen. Dat is een wereldwijd probleem. Vanuit de overheid worden gelukkig nu al goede stappen gemaakt met het Nationaal Preventieakkoord. Hierin is het streven om obesitas terug te dringen, onder meer door een gezonder aanbod van voeding te realiseren.’

Is er iets dat we morgen al kunnen invoeren?
‘Een suikertaks wordt vaak genoemd. Supermarkten minder laten stunten met ongezonde dingen. Minder grote porties eten aanbieden. Dat laatste kan vandaag al. Zulk beleid zal er ooit wel komen, maar de lobby van de voedingsindustrie maakt het ingewikkeld. Anderzijds, ik weet nog dat je ín het ziekenhuis mocht roken, nu mag het niet eens meer binnen een straal van zoveel meter eromheen. De tabaksindustrie leek ooit te sterk om roken te kunnen verbieden, dus dat is hoopvol.’

Gaat zulk beleid ook de oplossing worden voor obesitas?
‘Of je hiermee obesitas kan voorkomen, dat denk ik niet. Obesitas moeten we echt gaan  beschouwen als een chronische ziekte. Dit gaat over mensen met een BMI boven de 35, niet over mensen met een beetje overgewicht. Bij iemand die véél te zwaar is, is echt iets aan de hand. We moeten daarom ook af van het vingerwijzen en beschuldigen: “Had je maar niet zoveel moeten eten.” Dat heeft geen zin. Zo bejegenen we andere patiënten immers ook niet. Stress en een maagzweer waren misschien ook te voorkomen geweest. Of hartproblemen. Toch zal een cardioloog niet snel zeggen: deze dotter-procedure doen we maar niet want het is je eigen schuld.’

Wat is dan de behandeling van de toekomst?
‘Naarmate we meer zicht krijgen op de verschillende oorzaken die bijdragen aan obesitas, komt er ook een aanpak van meerdere kanten. Leefstijl en voeding, preventie dus, is er hier één van. Hiervoor moet ook veel meer aandacht komen in de medische opleidingen. De behandeling van obesitas is echt een gebied in ontwikkeling. Wellicht is het in de toekomst mogelijk om, net zoals dat al in de oncologie gebeurt, naar een sequentiële behandeling toe te gaan. Waar voor de een leefstijlaanpassingen voldoende zijn, zal voor iemand anders medicatie of een operatie nodig zijn. En soms wellicht een combinatie van die twee. Uiteindelijk zou het mooi zijn als we steeds minder invasieve behandelingen nodig hebben.’

Wat verwacht je van collega-medisch specialisten als ze een patiënt met overgewicht voor zich krijgen?
‘Wat ik de medisch specialist in het algemeen mee wil geven is om de patiënt in de spreekkamer met bijvoorbeeld gewrichtsklachten, hartfalen, problemen met zwanger worden of slaapapneu, en bij wie sprake is van licht tot matig overgewicht, aan te bevelen preventief gewicht te verliezen. Naast een vroege signalering om ernstig overgewicht en obesitas te voorkomen kan vijf tot tien procent gewichtsverlies in dit geval namelijk al enorm grote gezondheidswinst opleveren.’

Download het dossier als pdf

Lees de andere artikelen uit dit dossier