Column: Geef ruimte aan de waarden, bezorgdheden en wensen van de patiënt
DOSSIER PREVENTIE
Het is in de praktijk vaak moeilijk om een patiënt van preventieve gezondheidsadviezen te overtuigen. In de curatieve geneeskunde spreekt dat meer voor zich. Een trauma of een medisch voorval heeft een belangrijke impact op de motivatie van de patiënt. Maar hoe werkt dat voor ‘gezonde’ patiënten?
Binnen de preventie spreken we over een levensstijl- of gedragsaanpassing. We vragen patiënten te stoppen met roken of meer te bewegen. Hoewel dergelijke adviezen geformuleerd worden op basis van de situatie van de patiënt en onderbouwd zijn door robuust onderzoek, blijkt het moeilijk om patiënten aan te zetten hun leven over een andere boeg te gooien. Een mogelijke verklaring voor die moeilijkheden is het soort advies dat we geven.
In de bio-ethiek worden dergelijke levensstijlaanpassingen vaak als paternalistisch aangeduid; er is weinig ruimte voor de waarden van de patiënt wanneer enkel gezondheid centraal staat. In de (preventieve) geneeskunde staat - natuurlijk - gezondheid centraal. We hebben ook een specifiek idee van wat gezondheid en een ongezonde levensstijl is. Die ideeën geven vorm aan preventieve gezondheidsaanbevelingen. In de vanzelfsprekendheid waarmee gezondheid, levensstijl en welzijn aan elkaar gelijkgesteld worden, botsen we soms op de autonomie van de patiënt. Zo deelt een patiënt vast de overtuiging dat roken ongezond is, maar kan een sigaret een moment van rust bieden. De arts geeft het advies te stoppen, maar dat is moeilijk want er spelen ook andere, mogelijk belangrijkere overwegingen. Daar geen ruimte aan toekennen, is niet alleen paternalistisch, maar ook rampzalig voor de motivatie blijkt uit onderzoek. Wanneer levensstijladviezen geen rekenschap geven van de waarden, bezorgdheden en wensen van de patiënt zetten ze weinig aan tot gedragsverandering.
Filosoof Per-Anders Tengland draagt empowerment aan als alternatieve aanpak. Tengland meent dat we niet zozeer de nadruk op gedragsverandering bij de patiënt moeten leggen. We moeten kijken hoe gezondheid als doel een plaats kan krijgen tussen andere waarden die belangrijk zijn. Preventie bestaat dan niet uit het promoten van gedragsaanpassing, maar de patiënt in diens sociale context en met een eigen waardenkader - op een holistische en gepersonaliseerde manier - te helpen diens gezondheid in eigen hand te nemen.
Daan Kenis, PhD onderzoeker bij het Centrum voor Ethiek aan de Universiteit Antwerpen
Lees de andere artikelen uit dit dossier