‘Bewustwording, een code en protocollen zijn pas het begin’
DOSSIER GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
Als vice-decaan onderwijs Amsterdam UMC, locatie VUmc, stak Christa Boer al jarenlang haar nek uit voor steviger beleid tegen grensoverschrijdend gedrag. Onder meer via de studentencampagne #zouikwatzeggen en een gelijknamige app waarmee studenten ongewenst gedrag kunnen melden. Na de Boos-uitzending over The Voice in november explodeerde haar telefoon en betrad ze een groter podium, waarop ze nu voorspelt dat er een enorme zoektocht aanstaande is.
‘Er werd wel gesproken over de hobby van mevrouw Boer’, blikt de vice-decaan terug op de laatste jaren. ‘De gedachte heerste dat gedragszaken horen bij de opvoeding, niet bij de opleiding. En het is natuurlijk ook een spannend onderwerp. Zelfs reclamebureaus die we hadden uitgenodigd om mee te pitchen voor de campagne haakten af.’ Met de uiteindelijke campagne in 2019 kregen studenten het signaal dat er naar hen werd geluisterd, en hun meldingen worden ook serieus genomen. ‘Maar van een cultuuromslag was nog geen sprake.’ Ze schetst: ‘Zo kon je in de wandelgangen nog steeds horen: “Hem moet je vooral mijden op borrels”, terwijl niemand tegen diegene opstond en zei: “Je hebt het misschien niet door, maar je gaat echt over de grens.”’ De grens kreeg na de uitzending van Boos over The Voice eindelijk maatschappelijk momentum, ook ziekenhuizen en universiteiten kregen de geest: ‘Ze beseften ineens: je bent er niet met een loket. Wat dat betreft heeft John de Mol ons goede diensten bewezen. Iedereen wilde van me horen hoe wij het aanpakken.’
Diep en wijdvertakt
Eén ding houdt ze in gesprekken en presentaties bij diverse vakgroepen haar gehoor altijd voor: de wortels van grensoverschrijdend gedrag – seksueel van aard of niet – liggen diep en zijn wijdvertakt. 'Wat je ziet zijn voortrekkerij, ongevraagde aanrakingen, verbale uitvallen, ogenschijnlijk onschuldige pesterijtjes en subtiele uitsluiting en soms regelrecht wangedrag. De oorzaken zijn complex. Vaak ligt er een zekere mate van onbewuste onbekwaamheid aan ten grondslag, een persoonlijke stijl of een wat te groot ego. En jongeren met hooggestemde ambities voelen zich niet veilig genoeg om daar iets tegen in te brengen; ze verwachten dat het hun beoordeling negatief kan beïnvloeden. Ook de omgeving speelt een cruciale rol. Denk maar aan de oorverdovende stilte wanneer níemand opstaat voor een machteloze eenling.’ Christa trekt de proble¬matiek verder de breedte in: ‘Grensoverschrijdend gedrag hoort thuis in hetzelfde rijtje als inclusiviteit, culturele en seksuele diversiteit en discriminatie. Een voorbeeld? Degene met een voorsprong door de juiste vinkjes bij de geboorte, is veel minder kwetsbaar dan iemand die moet vechten tegen allerlei impliciet of expliciet geuite vooroordelen om die achterstand in te halen.’ Het is volgens Christa al met al duidelijk dat je de problematiek niet langer meer bagatelliserend kunt wegzetten als iets dat wel meevalt of niet over jou gaat. En er is nog iets’, zegt ze na een korte stilte: ‘Onze kijk op presteren helpt ook niet mee.’
Cum laude
De lat ligt hoog in ons land; studenten en opleiders gaan voor het hoogste cijfer. ‘Voor velen hoort dat er gewoon bij, maar ze beseffen niet dat je op die manier fouten reduceert tot iets dat je per se moet zien te voorkomen. Met de focus op feilloze prestaties en hoge cijfers creëren we bovendien een afrekencultuur waarin zwijgen goud is, en angst de raadgever. Wat heel raar is, want de verkramping die dat veroorzaakt raakt uiteindelijk ook degenen in machtsposities. Ook zij moeten feilloos acteren binnen de meester-gezelverhouding.’ Tekenend vindt ze het feit dat meldingen en klachten vaak pas worden ingediend als studenten eenmaal hun beoordeling binnen hebben. ‘Pas dan voelen ze zich veilig en lopen ze naar hun overtuiging niet meer het risico van een onevenredig harde beoordeling. Amsterdam UMC, locatie VUmc ziet fouten in de opleiding liever als een aanleiding om te leren en te verbeteren. Daarom is dit voorjaar op ons initiatief de mogelijkheid geschrapt om een cum laude-aantekening in de master geneeskunde te behalen. ‘Zo komt het leerproces centraal te staan, niet de jacht naar het hoogste cijfer.’
Het mag duidelijk zijn, benadrukt de vice-decaan, dat je er niet bent met bewustwording, meer praten, een gedragscode en een protocol. ‘Daarmee begint het pas.’ Zo vindt ze de praktische definitie van het begrip ‘grensoverschrijdend’ al een hele kluif: ‘Leg de vraag maar eens voor aan twaalf mensen en je krijgt een totaal diffuus beeld. Grenzen zijn sterk individueel bepaald. Vanuit een gedragscode zul je dus altijd op zoek moeten naar de individuele implicaties.’
Menselijke maat
En dat is een lastige voor leidinggevenden: ‘Managers kijken van nature naar groepen. Ze vragen zich bijvoorbeeld af of het met het team, de afdeling of de vakgroep de goede kant op gaat.’ Grensoverschrijdend gedrag gaat over individualiteit, zegt ze, en daarbij draait alles om de menselijke maat. ‘Als de generieke norm de menselijke maat is, kun je invullen wat dat voor individuen betekent, en hoe je allemaal kan helpen de norm te bewaken.’ Vrij eenvoudig: lach niet mee als iemand belachelijk wordt gemaakt in een groep, spreek je direct of later uit als je een aanraking of opmerking te ver vindt gaan, zet een onprettig gesprek stil en zeg: ‘Zullen we die laatste zin even overnieuw doen?’ En zet je ego even in de wachtstand als je wordt aangesproken op je eigen gedrag.’ Dit proces van heropvoeden is volgens haar een opdracht aan zowel leidinggevenden als medewerkers, maar het begint wel bij de voorbeeldrol van bestuur en leidinggevenden.
Klinkt heropvoeden niet wat te zwaar? ‘Het is bij de een harder nodig dan bij de ander. Ik ben nu vijftig jaar en merk dat ik me in een soort grijs gebied bevind. Mensen in machtsposities die ouder zijn dan ik worstelen vaak met het verwijt aan hun generatie, en vinden het ongemakkelijk om kritisch te reflecteren op de houdbaarheid van hun eigen denkbeelden. Dat voelt - hoe onterecht ook - wellicht als falen en dat vinden ze moeilijk uit te leggen aan hun omgeving. Vanwege die taaiheid richt ik mijn pijlen liever op de jongeren, beginnend in de opleidingen. Ik hoop studenten al direct te leren geen copycat te worden, maar een eigen ethisch kader te ontwikkelen en zich daarover uit te spreken.’
Professioneel gedrag
En als je in een leidinggevende positie bent, en vandaag al iets wilt verbeteren? ‘Vanuit een gedragscode kun je verdiepen. Maak standaard al in een kennismakingsgesprek ruimte om te praten over respectvol gedrag en prettige omgangsvormen; wat ok is, en wat niet. Verken en individualiseer dat samen en spreek af hoe je elkaar in de dagelijkse praktijk hierop kunt aanspreken zonder in ongemakkelijke conflictsituaties terecht te komen. Evalueer dit vervolgens ook regelmatig. Zo werk je aan de basishygiëne van professioneel gedrag en hoef je je niet iedere keer vertwijfeld af te vragen of een grap, compliment of aanraking kan of niet.’
Lees meer over de meldingsapp #watzouikzeggen? die Amsterdam UMC voor studenten en voor personeel beschikbaar heeft gesteld.
Download het dossier als pdf
Lees de andere artikelen uit dit dossier