Interprofessioneel samenwerken: De kracht van ‘power dynamics’
Welke invloed heeft macht in interprofessionele samenwerkingsverbanden? En hoe kun je deze machtsdynamieken, ook wel ‘power dynamics’ genoemd, positief inzetten? Daarover gingen vijf experts dinsdag 5 april in gesprek tijdens het Opleiden 2025 webinar Hoe werkt dat, interprofessioneel samenwerken?
‘Machtsdynamieken spelen een rol in elke relatie’, zegt Natasja Looman, psycholoog, onderzoeker en projectmanager interprofessionele educatie in het Radboudumc. ‘Met machtsdynamiek bedoelen we de manier waarop macht de interactie tussen twee of meer mensen beïnvloedt. We spreken er meestal niet over, waardoor het lijkt alsof de machtsdynamiek er niet is, maar hij is er wel en hij heeft wel degelijk effect op de samenwerking. Als je bijvoorbeeld hoog op de hiërarchieladder staat en op basis van aannames denkt “dat kan die ander vast niet”, dan ga je hem waarschijnlijk onbewust minder serieus nemen. Omgekeerd kan de ander aannemen “hij luistert toch niet, hij denkt het altijd beter te weten omdat hij boven mij staat”. Zo worden machtsdynamieken op een negatieve manier voelbaar.’
Verschillende perspectieven
Stephanie Meeuwissen, aios interne geneeskunde in het MUMC+, deed onderzoek naar interprofessionele docententeams en is zich ook op de werkvloer bewust van machtsdynamieken. ‘Als aios heb je soms het gevoel dat je je - bij wijze van spreken - moet invechten, bijvoorbeeld in een team van verpleegkundigen die al heel lang samenwerken. Ik heb gemerkt, en dat blijkt ook uit mijn onderzoek, dat het veel oplevert als ieder zich verdiept in de denkwereld van de ander. Door met elkaar in gesprek te gaan over de verschillende perspectieven kun je binnen een gevarieerd team van zorgverleners onderhandelen, om uiteindelijk samen tot het beste beleid voor de patiënt te komen.’
Je verdiepen in elkaars perspectief is inderdaad cruciaal voor een goede interprofessionele samenwerking, vindt ook Hester Vermeulen, hoogleraar verplegingswetenschap in het Radboudumc. ‘Het andere perspectief begint al tijdens de opleiding: artsen worden opgeleid om autonoom te kunnen handelen, verpleegkundigen worden opgeleid om in een team van verpleegkundigen te werken. Het is voor verpleegkundigen bijvoorbeeld heel normaal om dingen bij elkaar te checken. Dat doen ze niet uit onzekerheid of twijfel, wat op anderen misschien zo kan overkomen, maar om het zeker te weten.’
Andere schoenen
Ook je eigen perspectief kennen is essentieel, benadrukt Marieke Visser, neuroloog, medisch adviseur en een van de opleiders in het Amsterdam UMC. Dat het beeld in je hoofd niet altijd strookt met de werkelijkheid ervaarde ze toen ze in de eerste COVID-golf bijsprong als buddy van een ic-verpleegkundige. ‘Door letterlijk in de schoenen van verpleegkundigen te staan besefte ik dat zij de patiënt de hele dag zien en verzorgen, terwijl wij als arts vaak even langsvliegen. Hun klinische blik is daardoor veel waardevoller dan ik eerder dacht. Als een ervaren verpleegkundige nu tegen mij zegt “het gaat een stuk beter met de patiënt, ik denk dat de controles naar beneden kunnen”, weet ik dat ik die beoordeling gerust serieus kan nemen.’
Hiërarchie
‘In de gezondheidszorg werken we nu al veel interprofessioneel samen en dat gaat in de nabije toekomst alleen maar meer worden’, zegt Hein Brackel, kinderarts in het Catharina Ziekenhuis in Eindhoven en bestuurslid bij de Federatie met de portefeuille Opleidingen. ‘In die samenwerking hebben we als zorgverleners te maken met mensen met verschillende denkwijzen, functies, kennisachtergronden en ervaringen. Het is belangrijk om ons bewust te zijn van machtsdynamieken: de hiërarchie is er wel, maar hij moet de praktijk niet in de weg staan. Bij de opvang van een zuigeling ben ik functioneel eindverantwoordelijk. Maar als ik te snel neig naar zuurstof geven, vertrouw ik op de visie van ervaren verpleegkundigen als zij zeggen “Nee, dokter” – of eigenlijk zeggen ze: “Nee, Hein” – “dat hoeft nog niet.” In zijn blog schreef Brackel daar onlangs over: ‘Als arts de eindverantwoordelijkheid hebben betekent niet dat je alwetend hoeft te zijn of gelijk hoeft te hebben.’
Besmettelijke interactie
‘Hiërarchie is niet per se negatief’, vult Looman aan. ‘Er is een verschil tussen bazig zijn en eindverantwoordelijkheid zijn. Voor een machtsdynamiek met positieve impact is het vooral belangrijk om helderheid te hebben over rollen en verantwoordelijkheden en samen gelijkwaardige interactie na te streven. Looman onderzocht hoe hiërarchie constructief kan worden gebruikt om aios intraprofessioneel gelijkwaardig te leren samenwerken. ‘De belangrijkste uitkomst van mijn onderzoek is dat de manier van interactie besmettelijk is. Als opleiders en supervisoren open, nieuwsgierig en oordeelvrij communiceren werkt dat aanstekelijk op de andere teamleden.’
Praktische tips voor vandaag
Aan het eind van het webinar wisselen de sprekers tips uit om vandaag nog te starten met machtsdynamieken met een positieve impact. Die van Meeuwissen is bijzonder praktisch: stimuleer gelijkwaardigheid door teamvergaderingen aan een ronde tafel te voeren, in plaats van een rechthoekige met de ‘baas’ aan het hoofd. Visser adviseert collega’s om simpelweg koffie te gaan drinken met verpleegkundigen en andere teamleden. ‘Zie dat gewoon als onderdeel van je werk, het levert altijd iets positiefs op.’ Vermeulen vult dit aan: ‘Oefen inderdaad in samenwerken dicht bij de patiënt en pas dat later toe in samenwerkingen in het team of in zorgpaden en commissies’. Brackel sluit af met een tip van de radio: ‘Luister goed, dan weet je meer. Verdiep je in elkaars denkwereld en ga van daaruit verder bouwen aan de samenwerking.’
Kijk het webinar terug:
