Interprofessioneel opleiden: tips uit de praktijk

1. Gewoon beginnen, hoe klein ook

‘Begin ergens: creëer gezamenlijk enthousiasme rondom een thema dat iedereen aanspreekt. Ga met elkaar in één ruimte zitten en dan komen de gesprekken, wensen en mogelijkheden vanzelf’, heeft aios Elmer Reussien ervaren. Opleider Annemarie Moll is het met hem eens: ‘Voor een goed begin van interprofessioneel opleiden is vooral welwillendheid van het team essentieel; dat in ieder geval het grootste deel van het team het belang ervan inziet. Samen kun je dan op zoek gaan naar een werksituatie waarin interprofessioneel leren en samenwerken vormgegeven kan worden.’ 

Eric van Dongen, één van de trekkers van het Leefstijl-experiment Van huis naar thuis, vormt een duo met aios Reussien. Samen gingen ze met besmettelijk enthousiasme alle gremia langs, waaronder de centrale opleidingscommissie (COC) en stafbesturen. Een aanpak die volgens collega Marjon van der Meulen, ook betrokken bij het Leefstijl-experiment, goed werkt: ‘Zorg dat je in de grote vakgebieden ambassadeurs hebt die het belang van interprofessioneel opleiden inzien en die meehelpen met het trek- en duwwerk dat af en toe nodig is.’

Duwen en trekken gaat een stuk makkelijker met steun van het management, benadrukt Moll, betrokken bij het experiment Netwerkstage cognitieve stoornissen. ‘Voor een duurzaam verloop van projecten op het gebied van interprofessioneel leren en samenwerken heb je commitment nodig van de schil om de zorgprofessionals heen: een management dat het project regelmatig op de agenda zet en meezoekt naar positieve prikkels die de uitvoering van het project verder stimuleren. En een management dat uitdraagt dat interprofessioneel leren en samenwerken de patiënt én de bedrijfsvoering ten goede komen.’

2. Maak van de werksituatie ook een leersituatie

Maak gebruik van bestaande interprofessionele samenwerkingsvormen zoals zorgpaden en multidisciplinaire overleggen (MDO’s), adviseert Van Dongen. ‘In ons geval een MDO over leefstijl, waaraan naast dokters ook diëtisten, fysiotherapeuten en andere betrokken zorgprofessionals deelnemen. Daar zitten de verschillende specialismen al bij elkaar, dus dan hoef je niks nieuws op te tuigen. Spreek met elkaar af dat er ook aios aan de bijeenkomsten gaan deelnemen en dat er voortaan expliciet aandacht wordt besteed aan opleiden en samen leren.’ 

Het is van belang om tijdens zo’n bijeenkomst bewust stil te staan bij het wat er gebeurt. Van Dongen: ‘Wij lassen af en toe een stopmoment in en benoemen dan wat we aan het doen zijn, bijvoorbeeld: ”We zijn nu samen en vanuit verschillende perspectieven en expertises de context van de patiënt aan het opbouwen, zodat we meer zicht krijgen op zijn leven, gezinssituatie, gewoontes et cetera, en op basis daarvan een afgewogen beleid kunnen bepalen”.’ 

In het experiment COBRA (COmplexe zorg – Beter door Reflectie en Afstemming) van het Amsterdam UMC benoemt de gespreksleider vooraf dat de deelnemers onder andere bij elkaar zijn om van, met en over elkaar te leren. Psychiater Klaas Nauta, die betrokken is bij COBRA: ‘En aan het eind van de bespreking besteden we tijd aan wát er tijdens het MDO+++ geleerd is.' Om het leerrendement te vergroten adviseert hij om aios heldere rollen te geven. ‘We betrekken hen bij alle facetten van het MDO: de aios selecteert samen met de psychiater een geschikte patiënt, laat aan patiënt en naasten weten dat er een MDO plaatsvindt, nodigt alle betrokkenen uit en bedenkt de probleem- en vraagstelling onder supervisie van de psychiater. Ook het verzamelen en samenvatten van alle beschikbare informatie en de verslaglegging is aan de aios.’ Ook bij het Leefstijl-experiment Van huis naar thuis gebeurt dit, om aios vertrouwd te maken met alle mogelijke rollen die toekomstig specialisten gaan vervullen. 

3. Creëer een veilige sfeer

Een gespreksleider die een open en veilige sfeer weet te creëren is cruciaal, stelt Nauta. ‘We hebben gemerkt dat het toch nog vaak buiten de comfortzone ligt van professionals om vragen te stellen als ze iets niet weten of begrijpen, of wanneer ze het niet met elkaar eens zijn. Het is belangrijk om er in ieder geval voor te zorgen dat mensen elkaars namen en rollen kennen door een voorstelronde in te lassen.’ Andere belangrijke taken van de gespreksleider zijn: bij de start aangeven dat geen vraag te gek is, het proces bewaken en inspringen als het nodig is. Nauta: ‘Bijvoorbeeld als je ziet dat een moeilijk gespreksonderwerp vermeden wordt of als de discussie een te felle toon krijgt.’

4. Accepteer dat agenda’s verschillen

‘Natuurlijk krijg je te maken met agenda-conflicten als je zorgprofessionals van verschillende afdelingen en van binnen en buiten het ziekenhuis bij elkaar wilt brengen. Of als je, zoals in ons geval, een cursus over leefstijlgeneeskunde wilt organiseren voor een brede groep aios’, vertelt Van Dongen. ‘Het enige dat helpt is: denken in oplossingen. Wij hebben bij de cursus bijvoorbeeld gezorgd voor meerdere startmomenten. Door te accepteren dat er agendaverschillen zijn ontstaat er ruimte. Van “kan niet” naar “kan wel”.’  

Reussien vult aan: ‘Ook voor een terugkomdag hebben we meerdere momenten vastgelegd, in de hoop daarmee de animo te vergroten. We willen graag “kijkjes in elkaars keuken” organiseren. Hoe meer mensen meedoen met ons project, hoe makkelijker dat gaat.’

5. Hou vol! 

Tot slot misschien wel de belangrijkste tip: volhouden! ‘Organisatorisch gezien is interprofessioneel opleiden best een grote uitdaging. Alleen al binnen het ziekenhuis, laat staan met de huisartsen en aios huisartsgeneeskunde erbij’, vertelt Van der Meulen. ‘Maar we gaan ermee door, zeker nu de samenwerking met de opleider huisartsgeneeskunde goed van de grond begint te komen. Het helpt als je met collega’s en aios deelt welke bijzondere chemie interprofessionele samenwerking teweeg kan brengen. Het is ongelofelijk leuk om van elkaar te horen wat er binnen de verschillende disciplines speelt. Als de “schotten” weg zijn, ontstaat er een positieve energie die meer is dan de som der delen.’

Opleiden 2025 ondersteunt zeven experimenten op het gebied van interprofessioneel opleiden. Lees meer over de experimenten of of lees verder op de deelproject pagina Interprofessioneel opleiden.