Blog: Passende zorg vraagt om meer praktijkvariatie

14 NOVEMBER 2024

De afgelopen decennia hebben we grote stappen gezet in het verminderen van ongewenste praktijkvariatie. Richtlijnen, protocollen en standaarden hebben professionals houvast gegeven in de verscheidenheid en snelle ontwikkelingen van de medische kennis en bieden patiënten vertrouwen dat zij overal in Nederland dezelfde hoge zorgkwaliteit kunnen verwachten. Dit is een belangrijke waarde in ons zorgsysteem.

Maar we weten ook dat te veel regels onze zorgpraktijk onnodig star kan maken. Die uniformiteit roept vragen op. Is variatie altijd ongewenst? Moeten we altijd dezelfde behandeling bieden, of is er juist ruimte nodig voor maatwerk? Of anders gezegd: 'bedoelde praktijkvariatie.'

Goede zorg draait om drie pijlers: de beste wetenschappelijke kennis, de ervaring van de professional en de specifieke situatie van de patiënt. Hippocrates en Osler benadrukten al dat geneeskunde niet alleen draait om kennis, maar ook om de kunst van het genezen. Die kunst zit in de nuances, niet in de standaard. Het afwegen van deze drie pijlers in het belang van de patiënt is cruciaal. De menselijke kant van de zorg moet altijd centraal staan in behandelbeslissingen.

Toch verliezen we die menselijke maat soms uit het oog, juist in ons streven om ongewenste variatie uit te bannen. Zorg is geen eenheidsworst. Wat voor de ene patiënt werkt, hoeft voor een ander helemaal niet passend te zijn. Door alles te standaardiseren, riskeren we te rigide te worden en creëren we systemen die weinig ruimte laten voor echte maatwerkzorg.
Ongewenste praktijkvariatie gaat over niet-onderbouwde uitvoeringsverschillen.
Als er kennis is over de beste manier om een behandeling uit te voeren - zoals een operatietechniek die het risico op complicaties verlaagt - dan moeten we die kennis toepassen in het belang van de patiënt. Standaardisatie helpt ons om dit soort complicaties te verminderen. Maar bedoelde praktijkvariatie gaat over een ander aspect van zorg: de keuze welke behandeling het beste past bij een patiënt, en dat besluit neem je altijd contextueel. Het gaat dan om maatwerk, waarbij je samen met de patiënt kiest welke behandeling of aanpak het beste past bij diens specifieke situatie.

Neem bijvoorbeeld de behandeling van heupfracturen bij kwetsbare ouderen. Voor de vitale oudere is een operatie vaak de beste keuze. Maar voor minder vitale patiënten kan bij twee medisch gelijkwaardige patiënten voor de één een operatie passend zijn, terwijl voor de ander comfortzorg beter past bij diens situatie en levenskeuzes. Twee gelijke medische problemen, twee totaal verschillende behandeltrajecten Niet: opereren is altijd beter, maar ook niet: palliatief beleid is altijd beter. Dit is precies waar ‘bedoelde praktijkvariatie’ over gaat.
Een ander voorbeeld: patiënten met nierfalen. Het leven met dialyse is zwaar, voor zowel de patiënt als hun omgeving. De ene patiënt wil dat aangaan; de ander ziet er zo tegenop dat de behandeling netto de kwaliteit van leven niet verhoogt. 
Het succes van zorg hangt dus niet alleen af van wetenschappelijke kennis, maar vooral van hoe die kennis wordt toegepast in de unieke situatie van een patiënt. Passende zorg betekent niet per se 'minder zorg', maar vooral dat we slimmer en genuanceerder omgaan met de zorgbehoeften van elke patiënt. Voor de ene patiënt betekent dat misschien minder zorg, voor de ander juist een stap verdergaan. Dit is inmiddels vele malen onderzocht, maar toch vragen velen - vooral beleidsmakers buiten de directe patiëntenzorg - om 'heldere keuzes’ die ‘voor iedereen gelden’ en ‘transparant en controleerbaar’ zijn. Ook in een zorgsysteem dat onder druk staat door personeelstekorten en een groeiende zorgvraag, moeten we flexibel blijven. De toekomst van de zorg vraagt om een aanpak die ruimte biedt voor bedoelde praktijkvariatie. Alleen zo kunnen we zorg blijven bieden die echt aansluit bij de patiënt. 

Mensen kun je niet ‘transparant en controleerbaar’ maken, laten we ons dat steeds realiseren. 

Piet-Hein Buiting
Voorzitter Federatie Medisch Specialisten

Deze blog is vandaag gepubliceerd in Medisch Contact