Opleiden tijdens een pandemie

Veel geleerd of bijna niks geleerd. De ene aios deed tijdens de eerste maanden van de COVID-19 crisis een schat aan nieuwe kennis en ervaringen op, de andere aios zat thuis te wachten op een oproep om in actie te komen of hield de afgeschaalde poli draaiend. Het opleidingsplan was even niet leidend. Hoe hebben aios en opleiders de afgelopen periode ervaren?

Ineens was alles anders. Operaties en behandelingen werden gecanceld, poli-afspraken gingen telefonisch, afdelingen werden in razend tempo vrijgemaakt voor COVID-19 zorg en artsen meldden zich massaal aan om bij te springen. ‘Bij iedere dienst ving ik of een collega-aios interne de nieuw ingevlogen dokters op om hen te vertellen wat ze konden verwachten: hoe ga je om met een benauwde patiënt, wat kan je zelf doen, wanneer schakel je de achterwacht in? Ik had nog nooit briefings gedaan. Maar met gezond verstand kom je een heel eind, kwam ik achter’, vertelt aios Marieke Timmermans. Inmiddels is ze weer ‘gewoon aios interne geneeskunde’ in het Elizabeth TweeSteden Ziekenhuis. Bij de toename van het aantal besmettingen draaide ze niet alleen volop mee in de zorg. Samen met collega’s zette ze ook de COVID-19 afdelingen op.

Waardevolle toevoeging

Aios die meedraaiden in de COVID-19 zorg zijn waarschijnlijk wat beter voorbereid op uitdagingen waar ze als staflid voor komen te staan. Daar zijn opleiders, decanen en onderwijskundigen het over eens. Zorgverlenen in tijden van crisis is zonder twijfel een ervaring met veel impact, maar ook een zeer waardevolle toevoeging aan het portfolio.

Timmermans: ‘We hebben in ons ziekenhuis enorm veel zieke mensen gehad. Op het hoogtepunt waren er zelfs negen afdelingen voor de COVID-19 zorg. Daar moest natuurlijk van alles voor geregeld worden. Als één van de oudste aios interne geneeskunde werd ik gevraagd om mee te helpen en ben ik daar ingesprongen: een planning maken in samenwerking met het planbureau, crisisoverleg bijwonen, protocollen maken, mensen briefen, scholing ontwikkelen met het leerhuis. Allemaal taken waar je normaal gesproken in je opleiding niet veel van meekrijgt, maar die wel dagelijkse praktijk zijn als je eenmaal medisch specialist bent.’

Ruimte voor bottom-up

‘De hele organisatie was anders dan anders’, zegt ook Huub Maas, decaan en opleider klinische geriatrie in Elizabeth TweeSteden ziekenhuis ‘Vanuit de raad van bestuur en het crisisteam kwamen er top-down-besluiten, maar er was ook ruimte voor bottom-up-initiatief. Zeer inspirerend, vond ik. Die ruimte verwacht je niet in tijden van crisis. Het was echt samen experimenteren en samen leren.’ Marja Dijksterhuis, decaan en opleider gynaecologie in het Amphia Ziekenhuis, heeft een soortgelijke ervaring: ‘De samenwerking tussen de raad van bestuur en de medisch specialisten was ongekend. Als medisch specialisten kregen we veel ruimte en vertrouwen om de COVID-19 zorg naar eigen inzicht in te richten. Er is nog nooit zo snel geschakeld. ‘

Vanuit het crisisteam kregen leerhuizen de opdracht om razendsnel een scholingsprogramma op te zetten. Onderwijskundige Lieke Lalieu, collega van Maas: ‘We hebben direct gekeken welke kennis je nodig had om

hands-on op de cohortafdelingen te kunnen werken. Dat leidde tot een opleidingscarrousel met vier workshops van een half uur over infectiepreventie, het elektronisch patiëntendossier (EPD), palliatieve zorg en over psychosociale ondersteuning voor de zorgprofessionals zelf. Ter voorbereiding op de carrousel konden ze vanuit huis een e-learning volgen. Het scholingsprogramma stelden we continu bij naar aanleiding van ervaringen op de werkvloer.’

Online scholing

In het ziekenhuis Zuyderland is vooral ingezet op online scholing. Meindert Sosef, opleider heelkunde en voorzitter van de Centrale Opleidingscommissie: ‘De benodigde informatie en instructies hebben we opgenomen op video en aangeboden via de online Corona Academy, zodat artsen en verpleegkundigen goed voorbereid naar de afdeling kwamen. In het ziekenhuis zelf hebben we een ‘huiskamer’ gemaakt, waar je nog even kon oefenen. Bijvoorbeeld met infuusprikken of het uitvoeren van bepaalde metingen. Vooral verpleegkundigen die al een tijdje uit de IC-zorg waren maakten hier gebruik van.’

Waarde van aios

In de COVID-zorg kwam de waarde van aios weer eens haarscherp naar voren: ze zijn zaalwerk gewend, ze kennen het EPD goed en springen snel in op nieuwe ontwikkelingen. Vanwege het ziektebeeld waren aios interne geneeskunde, longgeneeskunde en klinische geriatrie meestal in de lead. Maas: ‘Zij zorgden samen met ervaren longartsen, internisten en geriaters voor de supervisie van de ingevlogen artsen, die heel laagdrempelig was. Wat we ook hebben gezien is hoe waardevol de samenwerking tussen specialismen is: de aios radiologie bracht nuances bij de uitslag aan, een KNO-arts rolde meteen de instrumentenkar binnen bij een COVID-19 patiënt met gehoorklachten en de aios interne kon bepaalde symptomen toerekenen aan een andere aandoening bij de patiënt. Die gecombineerde kennis en ervaring is heel stimulerend gebleken.’

Dijksterhuis: ‘De reguliere zorg werd heel snel afgeschaald. Toen de vraag naar aios toenam heb ik ook een aantal van mijn aios vooruitgeschoven. Ik dacht bij mezelf: daar valt zó veel te leren, ook voor een aios gynaecologie! Dat bleek ook echt

zo te zijn. Mijn aios voelen zich nooit meer buiten hun comfort zone als ze te maken krijgen met een zwangere met kortademigheid. In een paar weken tijd hebben ze enorm veel geleerd over ademhalingsproblematiek bij volwassenen. Aios die achterbleven op de gynaecologieafdeling waren zelfs boos op mij omdat ze ook zo graag hadden willen meedraaien in de COVID-19 zorg.’

Anticiperen op een nieuwe golf

De Federatie Medisch Specialisten pleit voor heldere afspraken en een goede voorbereiding op een mogelijke volgende COVID-19 piek, om ervoor te zorgen dat aios hun opleidingen zo goed mogelijk kunnen voortzetten en dat ze alleen voor COVID-19 zorg worden ingezet als er geen andere mogelijkheden zijn. Belangenvereniging De Jonge Specialist steunt dit pleidooi richting de ziekenhuizen. Anu ter Haar, aios kindergeneeskunde en bestuurslid van De Jonge Specialist: ‘Van aios en anios is veel gevraagd. Vooral veel flexibiliteit: een groot aantal van ons moest ineens op een andere afdeling werken en er was onduidelijkheid over roosters en verlof. Volkomen logisch natuurlijk, gezien het onverwachte beloop van de pandemie. Nu we een andere fase zijn ingegaan doen we een oproep om actief te anticiperen op een mogelijke nieuwe COVID-golf.

Lees in deel II van dit artikel meer over onverwachte inzichten en wat echt anders moet tijdens een volgende crisis.