Terugkijken: ‘De grote kracht zit ‘m in luisteren’

Wat kan de patiënt ons leren? Onnoemelijk veel, bleek dinsdagmiddag 1 november tijdens het door de Federatie Medisch Specialisten georganiseerde gelijknamige webinar van Opleiden 2025. Waar hoogleraar zorg en samenleving Jan Kremer, schrijver en voormalig patiënt Judith Weeda en drie andere pleitbezorgers van het patiëntperspectief hun ervaringen en praktische tips deelden met de meer dan 400 deelnemers.  

Weeda werkte als projectleider in Amsterdam UMC aan verbetering van de patiëntervaring toen ze ineens zelf patiënt werd. Over haar inzichten schreef ze het boek De witte muur, doelend op de intimiderende haag van zorgverleners die tijdens visites rond haar ziekenhuisbed verrees. ‘Patiënt-zijn heeft letterlijk mijn perspectief op de zorg veranderd. Ik ben bijvoorbeeld gaan inzien dat élke schakel in het proces invloed heeft op de patiëntervaring. Toen ik bij de ziekenhuisapotheek de stapel recepten op de balie legde, zei de apothekersassistente: “Heeft u dat écht allemaal nodig?!” Niet heel empathisch. Natuurlijk weet ik dat het ziekenhuis in verschillende afdelingen is georganiseerd, toch is het belangrijk om zo veel mogelijk als één team op te trekken.’ (afbeelding: www.hetboekdewittemuur.nl)

Boek De Witte Muur

‘Wat vindt u belangrijk?’

De apotheekervaring van Weeda roept meteen reactie op in de chat: ‘Vanuit het perspectief van de assistente begrijp ik hoe ze dat bedoelt’, schrijft een van de deelnemers, “Is alles wel op voorraad, hoe houd ik de wachttijden kort voor anderen in de rij?”. ‘Voor mij een eyeopener hoe dit bij Judith is overgekomen. Werk aan de winkel voor wat betreft hoe een team dan wel of niet moet communiceren. Dank!’. Een mooi voorbeeld van het luisteren naar patiënten en dat is precies waar Weeda zorgverleners toe oproept: ‘Vraag de patiënt: “Wat vindt u belangrijk, wat heeft u nodig?” En blijf dat vragen, want in elke fase van het ziek-zijn kan wat je belangrijk vindt en nodig hebt veranderen.’ 

Meer focus op kwaliteit van leven 

Hein Brackel, kinderarts en voorzitter van het project Opleiden 2025, kan zich goed vinden in de oproep van Weeda. ‘We noemen ons vak geneeskunde, maar de realiteit is dat we te maken hebben met veel chronische aandoeningen. Daarbij zullen we ons moeten richten op het behouden van de kwaliteit van leven, in plaats van op genezen. Luisteren naar de patiënt en samen beslissen worden steeds pregnanter.’ Brackel vertelt over een zuurstofafhankelijke patiënte met een grote passie voor toneelspelen. ‘In gesprekken ontdek je geleidelijk aan het belang van zo’n passie. Door een zuurstofslang van een meter of twintig te regelen kon ze het toneelspelen voortzetten. Achteraf bezien was dat voor haar waardevoller dan welke opname of behandeling ook. Zo zie je dat je ook buiten je directe vak enorm veel voor patiënten kunt betekenen.’ 

Samen op zoek 

Binnen Opleiden 2025 loopt een aantal experimenten om aios vroegtijdig te laten meemaken hoe urgent het patiëntperspectief is. Aios anesthesiologie Elmer Reussien is mede-initiator van het interprofessionele leerexperiment Van huis naar thuis, dat zich richt op leefstijlinterventies. ‘Een leefstijl kan je niet zomaar voorschrijven, die moet echt bij iemand passen. Dat krijg je pas helder als je in gesprek gaat. Hoe leeft de patiënt, wat kan de patiënt, wat is voor die patiënt geschikt? Samen met de patiënt en zorgverleners van binnen en buiten het ziekenhuis gaan we op zoek naar de best passende interventie.’ Ook in zijn rol als anesthesioloog in spé probeert Reussien zich altijd te verdiepen in de belevingswereld van de patiënt, ook al heeft hij vaak maar tien minuten tussen holding en ok: ‘Even vragen of de patiënt gespannen is kan al genoeg zijn. Het staat niet in het protocol, maar ik heb met eigen ogen gezien hoeveel verschil het kan maken om even contact te maken.’  

Andere woorden gebruiken

Van belang is wel om je communicatiestijl af te stemmen op het taal- en opleidingsniveau van de patiënt, bepleit Yvonne van Zaalen, lector relationele zorg aan de Haagse Hogeschool en auteur van het Handboek Interprofessioneel samenwerken in zorg en welzijn. ‘We hebben tweeënhalf miljoen laaggeletterde mensen in Nederland. Het is van belang om met andere woorden en misschien wel in een andere vorm met hen te praten dan met hoogopgeleiden.’ Van Zaalen refereerde aan de checklist Laaggeletterdheid ontwikkeld door Pharos voor zorgverleners. ‘Ga er ook niet van uit dat iedere patiënt weet wat bijvoorbeeld een anesthesioloog is. Check dat en leg het anders nog een keer uit.’ Van Zaalen raadt zorgverleners aan om hun manier van communiceren te analyseren door video-opnamen van gesprekken met patiënten te maken.  

Andere perspectieven zien 

‘Goede zorg is een mix van persoonlijke, professionele en maatschappelijke waarden’, zegt Jan Kremer, hoogleraar zorg en samenleving aan het Radboudumc. Als speciaal gezant van het Zorginstituut Nederland stelde hij met een team het kader Passende Zorg op, in opdracht van het ministerie van VWS. In het document staan de uitdagingen en wat ervoor nodig is om de zorg mensgericht, houdbaar en duurzaam te maken. ‘De zorg is geen eiland meer: met de manier waarop wij zorg leveren dragen wij bij aan onze samenleving. Goede zorg heeft grote impact op het goede leven van mensen.’ Kremer benadrukt dat, net als bij de energietransitie, op iedere zorgverlener een appèl wordt gedaan om tot passende zorg te komen. ‘Ik ken dokters die zich vanuit eigen interesse voor verduurzaming van de zorg willen inzetten en dokters die de grote verschillen in gezondheid tussen bevolkingsgroepen willen aanpakken. De grote kracht zit ‘m daarbij in luisteren: als je een ander perspectief wilt zien, moet je je eigen perspectief minder voorop stellen en bescheiden zijn.’   

Terugkijken?

Dit was het achtste webinar in de reeks van Opleiden 2025. Kijk een van de eerdere webinars over actuele onderwerpen voor de medisch-specialistische vervolgopleidingen terug.