Blog: Faciliteer de zorgprofessionals in hun regierol

7 OKTOBER 2021

Op woensdag 6 oktober 2021 sprak Peter Paul van Benthem, kno-arts en voorzitter van de Federatie Medisch Specialisten, op het Rode Hoed Symposium 'De medisch specialist in andere tijden' over de vraag wie de regie moet hebben bij de herinrichting van de zorg. Lees hieronder zijn speech.  

Beste aanwezigen,  

‘Wie moet de regie voeren bij het herinrichten van de zorg’ is de vraag van vandaag. Je kunt daar natuurlijk een intellectuele discussie over beginnen, zo van over welk niveau hebben we het dan? Gaat om overheidsniveau, zorg inkoopniveau, het niveau van de regio of wat voor niveau dan ook. Maar voor mij als medisch specialist is het antwoord simpel: In de eerste plaats ligt de regie voor het inrichten van de zorg op de werkvloer, bij de zorgprofessionals. Ik vraag dan ook aan alle betrokkenen om alles in het werk te stellen om de zorgprofessionals te faciliteren om hun regierol goed te kunnen vervullen.  

Ik zal deze twee punten nader toelichten.  

1. Vernieuwing komt vanaf de werkvloer, innovatie komt voort uit de handen van vakmensen, medisch leiderschap is in de handen van medici, verpleegkundig leiderschap in dat van verpleegkundigen. 1001 voorbeelden van vernieuwing tonen de beweging die vanaf de werkvloer in heel Nederland op gang is gebracht. Vernieuwing komt niet voort uit discussies over grote systeemveranderingen, over aanpassingen van het zorgstelsel. Vernieuwing van de zorg komt niet voort uit plannen geschreven op ambtelijke burelen. Regie voeren op vernieuwing van de zorg op werkvloer kan niet op grote afstand van de dagelijkse praktijk. Regie op de herinrichting van de zorg stoelt op het vakmanschap van de zorgprofessionals. 
2. Willen we de vernieuwing en verandering aanjagen dan moeten overheden, verzekeraars en alle instituties zich focussen op het faciliteren van de zorgprofessionals die het dagelijks werk doen en de vernieuwing vormgeven. De zorgprofessionals staan onder toenemende druk. Wij medisch specialisten zien de zorgvraag toenemen, de budgetten staan onder druk, ons team staat onder toenemende druk omdat we steeds vaker mensen zien afhaken. Stop met al die nieuwe beleidsdrukte, stop met regelgeving voortkomend uit controledrang en wantrouwen, stop met het lastigvallen van de zorgverleners met goedbedoelde plannen. Focus alles op het scheppen van ruimte voor vernieuwing, het creëren van vertrouwen, op het faciliteren van de zorgprofessionals. 

Paradox van de crisis 

Want tijdens de crisis hebben de vakmensen bewezen dat ruimte geven en vernieuwing organiseren hand in hand gaan. Tijdens de coronacrisis lag alle druk bij de zorgprofessionals om de pandemie het hoofd te bieden. De artsen en verpleegkundigen en alle andere zorgprofessionals kregen de vrijheid en de ruimte om te doen wat nodig was. Dat resulteerde in efficiëntie, creativiteit en vernieuwingen. Ze werden enorm geholpen. Eindelijk zat de ICT-afdeling van het ziekenhuis naast de dokter om ter plekke het beeldbellen te regelen. In uren en dagen werd geregeld waar voorheen soms jaren voor nodig was.   

En nu, na anderhalf jaar moeten we oppassen voor de paradox van de crisis. We moeten ervoor waken dat we niet teruggaan naar de controledrang en regelgeving die al jaren zoveel administratielast, tijdverlies en motivatieverlies veroorzaken. Dit gaat ten koste van het werkplezier van de zorgverleners en met de huidige arbeidsmarktproblematiek kunnen we ons dat niet veroorloven. Het zijn deze professionals die ondanks de gigantische druk de zorg overeind houden en de vernieuwing vormgeven. Willen we de zorg betaalbaar en toegankelijk houden dan zijn het de zorgprofessionals die daarvoor zorgen.   

Twee rapporten 

De afgelopen weken verschenen er verschillende rapporten. Volgens het WRR-rapport ‘Kiezen voor houdbare zorg’ zal gegeven de toenemende zorgvraag over veertig jaar één op de drie werknemers in de zorg moeten werken, vergeleken met één op de zeven nu. Ik voel mij gesteund door het rapport van de WRR die dezelfde grote uitdagingen in de zorg constateert. Door vergrijzing, technologische ontwikkelingen, multimorbiditeit, een tekort aan personeel en toenemende kosten voor dure geneesmiddelen staat het zorgbudget onder druk.   

Ondertussen weten we dat de beste ziekenhuiszorg van de wereld voor een gemiddelde prijs verlenen. Dit is nog eens bevestigd door het rapport van The Commonwealth Fund: ‘Mirror, Mirror 2021: Reflecting Poorly’ waarin de gezondheidszorg in de Verenigde Staten wordt vergeleken met 11 andere landen met hoge welvaart. Nederland behoort samen met Noorwegen en Australië tot de best presterende landen. Als het gaat om de gezondheidszorg. Op het gebied van toegankelijkheid van zorg, inclusief betaalbaarheid en tijdigheid, scoort Nederland zelfs als beste.  

Alleen op het punt van administratielast en bureaucratie voor patiënten en zorgprofessionals scoort ons land opvallend slecht. Helaas is deze conclusie uit het rapport voor u en mij geen verrassing. In deze tijd van grote problemen op de arbeidsmarkt kunnen we het ons niet veroorloven dat de Nederlandse zorg zo slecht scoort op onnodige administratielast. We gaan de problemen in de zorg niet oplossen door zorgpersoneel te demotiveren, te controleren en daarmee werkplezier weg te nemen. Beleid om te controleren en te beheersen wordt gemaakt vanuit wantrouwen. En uit wantrouwen komt niets goeds voort. Laten we liever aan zorgprofessionals vragen wat er nodig is om de zorg nog beter te maken.   

Willen we de zorgprofessionals stimuleren om de zorg te blijven vernieuwen dan moeten we zorgen dat ze ruimte voelen om te blijven ontwikkelen. Dan moeten we hen vragen wat zij nodig hebben om de regie te kunnen pakken op de werkvloer. Dan moeten we rekening houden met wat we als maatschappij/politiek van hen vragen. En op dit moment vragen we te veel van de zorgprofessional: wachtlijsten voor inhaalzorg bij een groeiende zorgvraag, budgettaire nulgroei en dat met een tekort aan personeel. Ik sluit mij aan bij de opmerking in het rapport van de WRR waarin een oproep wordt gedaan om zorgverleners niet te overladen met nieuwe programma’s en acties van bovenaf.

Ons aanbod 

Van ons als medisch specialisten mag natuurlijk verwacht worden dat wij het gevraagde vertrouwen en de daarbij verkregen ruimte zullen gebruiken voor het steeds verder door ontwikkelen van ‘de juiste zorg’. Een inventarisatie van ons programma ‘zorgevaluatie’ dat de Federatie in 2015 gestart is laat zien dat we een enorme kwaliteitsslag hebben gemaakt. Dit gaat dan om vragen als: moeten we bij kinderen met keelontstekingen de amandelen knippen of is een afwachtend beleid gerechtvaardigd; moeten we patiënten die een CT-scan met contrast ondergaan nu wel of niet prehydreren; moeten we bij reumatoïde artritis Retuximab geven of halen we met een lagere dosering van de veel goedkopere biological hetzelfde resultaat. Kortgeleden hebben we ook eens uitgerekend hoeveel dit heeft bespaard. Gebleken is dat de eerste tien projecten die we hebben doorgerekend, ongeveer 90 M euro op jaarbasis lijken te hebben bespaard in het zorgbudget. De insteek van dit programma was natuurlijk het verbeteren van de kwaliteit en niet in eerste aanleg het besparen van kosten. Maar zoals uit veel onderzoek al is gebleken en nu ook weer blijkt, leidt verbetering van kwaliteit meestal tot lagere kosten. Deze beweging van zorgevaluatie is nu goed op stoom en wordt breed beleeft bij alle wetenschappelijke verenigingen. Faciliteren hiervan door andere partijen leidt tot medisch specialistische zorg die constant leert en verbetert en tegelijkertijd kosten bespaart. Help ons hier dan ook verder mee.  

Ook mag van ons verwacht worden dat wij met onze innovatiekracht ‘de juiste plek’ zullen zoeken voor de patiënt. Waar kan deze de beste zorg krijgen zo dicht mogelijk bij huis. Enige weken geleden hebben we uitgebreid stilgestaan bij de vele initiatieven van onze beroepsgroep tijdens ons congres ‘1001 voorbeelden van de juiste zorg op de juiste plek’. Ook deze beweging is goed op stoom ondanks de vele hobbels die worden ervaren, zoals: waar kan ik landen buiten het ziekenhuis? Hoe zit het met de financiering over de schotten heen? En nog veel meer. Een goede inventarisatie van de ervaren hobbels met alle partijen, met afspraken over hoe de professionals beter gefaciliteerd kunnen worden om deze beweging te versnellen lijkt nu aan de orde.  

Onze agenda; de stem van de dokter 

Kortom, hardnekkige problemen in de zorg moeten niet met een (nieuw) systeem worden opgelost, maar met en door mensen. Verklein juist de kloof tussen werkvloer en de politiek/beleidsmakers. Luister naar de stem van de dokter, de stem van de zorgprofessionals. Zorg voor voldoende personeel. Want artsen en verpleegkundigen weten wat er werkelijk speelt op de werkvloer van ziekenhuizen en (ggz-instellingen). Zij hebben dagelijks contact met patiënten en maken aan den lijve mee waar de zorg vastloopt, werken samen met huisartsen om te kijken welke zorg in de huisartsenpraktijk kan en waarvoor patiënten wel naar het ziekenhuis moeten komen, of wat digitaal kan. Daar hebben we 1001 voorbeelden van. Kies voor het leiderschap van al deze zorgprofessionals. De regie moet komen vanuit de spreekkamer, de werkvloer. Waar dokters en patiënten samen beslissen over behandeling en diagnostiek, medicatie of een operatie, fysiotherapie of een operatie, wel of geen scan en meer. Samen beslissen of digitale zorg past in een behandeltraject i.p.v. het recht daarop te verankeren in een wet zoals nu is voorgesteld.    

Het is essentieel om de vernieuwing en de vooruitgang in de zorg vanaf de werkvloer te laten ontstaan. Hiervoor is vertrouwen, samenwerking en het faciliteren van zorgprofessionals van belang. Ik vraag daarom aan politici en beleidsmakers:  

• Verminder regels en administratielast vanuit de gedachte te controleren en beheersen  
• Zorg voor voldoende personeel. De arbeidsmarktproblematiek moet bovenaan de politieke agenda  
• Zorg voor goede faciliteiten voor digitale zorg, e-health en gegevensuitwisseling 
• Behoud rust in het systeem. Behoud keuzevrijheid tussen dienstverband en vrij beroep 
• Faciliteer de vernieuwing die vanaf de werkvloer begint 
• Laat de stem van de dokter, de gedrevenheid van zorgprofessionals, uitgangspunt zijn van zorgbeleid 

Tot slot 

Misschien waren dit te veel punten in onze agenda om nu te onthouden. Dan kunt u ze nalezen op onze website. We hebben de minister en de Tweede Kamerleden onze agenda ook toegestuurd. Voor nu hoeft u van mij maar twee dingen te onthouden:  

Ten eerste: De regie voor de vernieuwing van de zorg op de werkvloer ligt bij de zorgprofessionals. 

En ten tweede: alle overheden, verzekeraars en andere instituties vraag ik alles in het werk te stellen om de zorgprofessionals te faciliteren bij het vormgeven van deze vernieuwing van de zorg. Tegen hen zeg ik: Vraag niet wat zorgverleners moeten doen voor u, maar vraag wat u kunt doen voor de zorgverleners. Want dat leidt tot de beste zorg voor de patiënt, toegankelijk en betaalbaar. En dat is onze gezamenlijke opdracht.  

Peter Paul van Benthem 
Kno-arts en voorzitter Federatie Medisch Specialisten