De impact van COVID-19 op de opleidingsduur

Hoe zijn opleiders en aios omgegaan met de COVID-19 uitbraak tijdens de eerste golf, toen stages acuut stopten en aios werden ingezet waar ze het hardst nodig waren? De Registratiecommissie Geneeskundige Specialisten (RGS) telde tot nu toe 149 aanvragen tot verlenging vanwege COVID-19. Opleiders aan het woord over de impact van de COVID-19 pandemie op individuele opleidingsplannen. 

'Voor een aantal aios paste het werk op de COVID-19 afdelingen en de ic prima bij hun leerdoelen. Bijvoorbeeld voor aios met de differentiaties acute geneeskunde en ic of een keuzestage longgeneeskunde. Maar voor aios met een differentiatie zoals medische oncologie kwam het minder goed uit. Natuurlijk trainden ze wel overkoepelende competenties als organisatie en communiceren, maar vakinhoudelijk voegt COVID-19 voor hen minder toe’, vertelt Adrienne Zandbergen, opleider interne geneeskunde in het Erasmus MC. Dat geldt voor meer specialismen. Gynaecologie bijvoorbeeld. ‘Veel aios zijn actief geweest in COVID-19 zorg in de eerste golf’, zegt Joris van der Post, opleider gynaecologie en obstetrie in het Amsterdam UMC. ‘Er was inderdaad ruimte om in te zetten op algemene competenties. Reeds geplande ic-stages konden in COVID-setting ingevuld worden. En zo’n 50% van ons vak, de verloskunde, ging natuurlijk gewoon door. Maar specifieke (uro)-gynaecologische operaties niet.'

Emotionele impact

Voor andere specialismen was het bijna business as usual, al waren de omstandigheden uiteraard uitzonderlijk. Reinier Hoff, opleider anesthesiologie in UMC Utrecht: ‘Onze aios zijn al gewend om op verschillende plekken te werken. Onder meer op de ic, de ok en de spoedeisende hulp. Voor het overgrote deel van de aios was het feitelijke werk niet heel anders. Natuurlijk was de emotionele impact van een onbekende ziekte die ook jezelf en je familie bedreigt, wel groot.’ Verder was er een sterk gereduceerd ok-programma, waardoor aios die op de ok werkten een minder breed palet aan ingrepen konden doen. Een aantal ouderejaars aios kon hun stage niet volgen, simpelweg omdat de patiënten er niet waren.

Rust

Ook tweede- en derdejaars aios heelkunde zagen gaten in hun opleidingsschema vallen door plotseling gestopte stages. ‘Als een stage ophoudt voordat je je bekwaam voelt, kan onzekerheid de kop opsteken. Dat is heel normaal. Ik denk dat elke chirurg zich wel een periode herinnert waarin hij dacht ‘dat leer ik nooit’. Voor aios waarbij wordt getwijfeld of verlenging nodig is, hebben we het voor de zekerheid aangevraagd. Die ruimte geeft hen rust. We kunnen later in de opleiding verkorten als de competenties zijn behaald’, vertelt Bas Verhoeven, opleider heelkunde in het Radboudumc.  

Niet uit het oog verliezen

‘Voor geen enkele aios gynaecologie en obstetrie is er verlenging aangevraagd. De sfeer was er één van ‘met z’n allen schouders eronder’ geweest, en over gemiste opleidingskansen en stages werd niet gerept. Maar in de gesprekken met aios over het vervolg van de opleiding bleek dat er toch onrust was. We hebben toen afgesproken dat de aios de gemiste zaken goed vastlegt in zijn/haar e-portfolio, zodat we ze niet uit het oog verliezen’, vertelt Van der Post. ‘Dat nam de druk van de ketel.’

Gespreksleidraad

Verhoeven gebruikte bij voortgangsgesprekken met aios de gespreksleidraad ‘Opleidingsgesprek COVID-crisis’ van de Federatie Medisch Specialisten. ‘Een handig hulpmiddel om samen met de aios vast te stellen of ze wel of geen verlenging nodig hebben.’ Zandbergen vertelt dat voor vijftien procent van de aios interne geneeskunde in het Erasmus MC verlenging van de opleidingsduur is aangevraagd. ‘Meestal een maand of twee, drie. Waar het kan, lossen we het op door een afgesproken verkorting iets naar beneden te brengen.’ Ook Hoff dikt waar nodig de opleidingstijd van aios op een verantwoorde manier in.

Stapeleffecten

‘Ondertussen zie ik dat de tweede golf ons wel meer zal gaan opbreken’, zegt Van der Post. ‘De aios die in de eerste golf hun leerdoelen op generieke competenties gehaald hebben, moeten dat niet nog eens in de tweede golf gaan doen. De vraag naar leeractiviteiten op specifieke verrichtingen op ok en in bijvoorbeeld diagnostiek is groot, van zowel de aios die dat tijdens de eerste golf hadden willen doen, als van aios uit de volgende cohorten. En we zien de reguliere zorg weer afgeschaald worden. Dit stapeleffect van gemiste opleidingsonderdelen baart mij zorgen.’

Gespreksleidraad ‘Opleidingsgesprek COVID-crisis’

De Federatie Medisch Specialisten heeft een praktische gespreksleidraad ontwikkeld voor het opleidingsgesprek tussen opleider en aios. De gespreksleidraad maakt ‘winst en verlies’ van de COVID-19 uitbraak inzichtelijk, waarna opleider en aios afspraken kunnen maken over eventuele bijstelling van het individueel opleidingsplan (IOP). 

Kinderarts Hein Brackel, bestuurslid bij de Federatie met portefeuille Opleidingen over de leidraad: ‘Ga met elkaar in gesprek. Deze gespreksleidraad geeft daarvoor een goed handvat. Breng in kaart welke effecten de COVID-19 uitbraak en nu de tweede golf hebben op de opleiding en kom gezamenlijk tot afspraken. Echter wees daarbij ook terughoudend bij het inzetten van verlenging, mits de bekwaamheidsontwikkeling van de aios dat toestaat. Gezien de grote financiële gevolgen hiervan voor de maatschappij en de zorg.’

Download de gespreksleidraad